Είναι η ορεινή διαδρομή που περνά από την κορυφή του ψηλότερου βουνού της Πάρου και τα λατομεία του Μαρμάρου και καταλήγει σε ένα από τα πιο τουριστικά σημεία του νησιού. Ασφαλώς, κέρδος από τη βόλτα αυτή θα είναι η γνωριμία με την ενδοχώρα που κρατάει, ακόμη, αναλλοίωτα τα αρχιτεκτονικά αιγαιοπελαγίτικα στοιχεία, αλλά και η όμορφη θέα των ακτών και των οικισμών του νησιού.

Τα πρώτα χιλιόμετρα κινούμαστε ανατολικά, σε μία ήπια ανηφορική διαδρομή, μέσα από τα τελευταία σπίτια της Παροικιάς. Όσο ανεβαίνουμε το τοπίο γίνεται θαμνώδες, με ελάχιστες καλλιέργειες. Το Μαράθι είναι το πρώτο μας πέρασμα. Ένας μικρός οικισμός, με τυπικά αιγαιοπελαγίτκα σπίτια και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Πρώτο σημείο ενδιαφέροντος είναι τα σημεία όπου μπορεί κανείς να διακρίνει τα αρχαία λατομεία μαρμάρου, σε κοιλώματα των βράχων, πάνω ακριβώς από το Μαράθι. Εδώ έχει διαμορφωθεί και ένα σύγχρονο μονοπάτι που χρησιμοποιείται από τους επισκέπτες για περιήγηση στα αρχαία λατομεία. Η σύγχρονη πλευρά της αρχαίας αυτής τέχνης της εξόρυξης του μαρμάρου αποκαλύπτεται μερικές εκατοντάδες μέτρα ψηλότερα, στην κορυφή του βουνού όπου, ακόμη και σήμερα, λειτουργούν τα λατομεία του περίφημου παριανού μαρμάρου.
Κυκλώνοντας το λατομείο, αρχίζει η κατηφορική διαδρομή που θα μας βγάλει στη θάλασσα και αξίζει να πιούμε έναν καφέ στην πλατεία του μικρού χωριού Κώστος, όπου μπορούμε να περπατήσουμε στα γραφικά του δρομάκια, να δούμε τις παλιές εκκλησίες με την αιγαιοπελαγίτκη αισθητική (όπως τον ναό του Αγίου Παντελεήμονα που είναι προστάτης του χωριού, την Αγία Μαρίνα, την Ανάσταση), καθώς και το μνημείο του μεγάλου διδασκάλου του γένους του Οσίου Αθανασίου του Πάριου, που καταγόταν από το χωριό και έζησε τον 18ο αιώνα. Μέσα στο χωριό βρίσκεται και το σπίτι του Οσίου Αθανασίου που σώζεται ως τις μέρες μας. Λίγο έξω από τον οικισμό θα δούμε τα παλιά πλυσταριά, που πρόσφατα ανακαινίστηκαν.

Αν βρεθούμε στον Κωστό, τους καλοκαιρινούς μήνες, μπορούμε να διασκεδάσουμε σε ένα από τα τρία πανηγύρια που γίνονται στο χωριό, στις 24 Ιουνίου, στη μνήμη του Οσίου Αθανασίου, στις 17 Ιουλίου (της Αγίας Μαρίνας και στις 27 Ιουλίου, του Αγίου Παντελεήμονος)

Το τοπίο έχει ήδη αλλάξει και τα βράχια και οι θάμνοι έχουν δώσει, σε αρκετές περιπτώσεις, τη θέση τους στα αμπέλια και σε άλλες μικρές καλλιέργειες. Η θέα προς τον βορρά και τα ανατολικά είναι απεριόριστη. Εμείς, ωστόσο, συνεχίζουμε νότια, προς τις Λεύκες, το επόμενο σημείο ενδιαφέροντος για την εκδρομή μας προς τις ανατολικές ακτές. Οι Λεύκες είναι από τα μεγαλύτερα χωριά στην ενδοχώρα και το χωριό με το μεγαλύτερο υψόμετρο. Στα δεξιά του χωριού όπως θα μπούμε από τη διαδρομή που έχουμε επιλέξει, θα δούμε να δεσπόζει μια πλαγιά γεμάτη πεύκα, ακόμη μια απόδειξη της ποικιλότητας της βλάστησης που συναντάμε στο νησί.

Μπαίνοντας στην τελική ευθεία για το χωριό στα μάτια μας αποκαλύπτεται ακόμη ένας παραδοσιακό κυκλαδίτικος οικισμός, που μας προσκαλεί να τον γνωρίσουμε, με έναν περίπατο στα στενά του σοκάκια, που απλώνονται αμφιθεατρικά σε ένα ακόμη ύψωμα στη νοτιοδυτική πλευρά του. Περπατώντας στον Ράμνο, τον κεντρικό δρόμο του χωριού θα δείτε, εκτός από τα τουριστικά μαγαζιά, πολλά νεοκλασικά κτίρια, το σχολείο και το Σπίτι της Λογοτεχνίας και το Μουσείο Κυκλαδικής Λαογραφίας.

Σε όλο το κατέβασμα μέσα από τον κεντρικό σοκάκια θα έχετε τη θέα της θάλασσας, μέσα από την ανοικτή χαράδρα, που ξεκινά από τις Λεύκες και καταλήγει βορειοανατολικά, σε κάμπους με αγροτικές καλλιέργειες. Μπορείτε να καθίσετε για ένα ρόφημα στην κεντρική πλατεία πλάι στο μνημείο των Ηρώων. Ο Ράμνος θα σας οδηγήσει, στην άκρη του χωριού, στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας, που ξεχωρίζει για την αρχιτεκτονική της και το παριανό μάρμαρο που χρησιμοποιήθηκε για να χτιστεί.

Γρήγορα γίνεται αντιληπτό ότι οι Λεύκες δεν είναι οποιοδήποτε χωριό και δικαιολογεί απόλυτα το γεγονός ότι υπήρξε η πρώτη πρωτεύουσα της Πάρου. Όλα τα σπίτια του χωριού είναι καθαρά, ασβεστωμένα και πλημμυρισμένα στα χρώματα των λουλουδιών, όταν η εποχή το επιτρέπει. Αν βρεθείτε στο χωριό στα τέλη του Αυγούστου μπορεί να πέσετε πάνω στη γιορτή του Καράβολα, ένα από τα μεγαλύτερα γλέντια του Αιγαίου, με άφθονο φαγητό (και καράβολες δηλαδή μεγάλα σαλιγκάρια), κρασί και μουσική και χορό, μέχρι το πρωί.

Πριν αφήσουμε τις Λεύκες, θα έχουμε τη δυνατότητα να δούμε και τα υπόλοιπα θρησκευτικά μνημεία που βρίσκονται διάσπαρτα στο χωριό και γύρω από αυτό, όπως την εκκλήσία της Παναγίας της Υπαπαντής ή “Παναγιάς στα κελιά” κατά τους παριανούς, το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, το μοναστήρι της Αγίας Κυριακής και πολλά άλλα μικρότερα ξωκλήσια.

Για λάτρεις της πεζοπορίας, υπάρχει η Βυζαντινή οδός, ένα μοναδικό μαρμαρόστρωτο μονοπάτι 1000 ετών, που κινείται παράλληλα με τον αμαξωτό δρόμο και ενώνει τις Λεύκες με το χωριό Πρόδρομος. Είναι 3,5 χιλιόμετρα, εύκολο στο περπάτημα και με υπέροχη θέα προς τη θάλασσα.

Είτε με το αυτοκίνητο είτε με τα πόδια, ο Πρόδρομος θα είναι μία από τις τελευταίες μας στάσεις, στην εκδρομή που διασχίζει τα ορεινά χωριά του νησιού. Πρόκειται για έναν, ακόμη, γραφικό οικισμό, χτισμένο σε ύψωμα, που πήρε το όνομά του από τον Ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που χτίστηκε στο χωριό πριν 60 χρόνια. Και εδώ θα χρειαστεί να αφήσουμε το αυτοκίνητο για να κινηθούμε στα δρομάκια περνώντας από την καμάρα με το καμπαναριό, που ενώνει δυο εκκλησιές, τον Άγιο Σπυρίδωνα και τον Άγιο Νικόλαο και αποτελεί την πύλη εισόδου στο χωριό. Ο περίπατος θα είναι απολαυστικός ανάμεσα στα όμορφα σπίτια του χωριού και τα παραδοσιακά καφενεία του. Στα όρια του οικισμού και οι παραδοσιακοί ανεμόμυλοι, κάποιοι από τους οποίους έχουν ανακαινιστεί και κατοικούνται.

Ένα, ακόμη, παριανό πανηγύρι περιμένει τον επισκέπτη στο χωριό, στις 23 Ιουνίου, στη γιορτή του Άη Γιάννη του Πρόδρομου.

Φτάνοντας στον Πρόδρομο έχουμε αφήσει πίσω μας το ορεινό κομμάτι της Πάρου και ατενίζουμε τη θέα της πεδιάδας με τις καλλιέργειες, πάνω από όμορφες κοντινές αμμουδιές, όπως αυτή του Μώλου, του Καλόγερου και τα Τσουκαλιά. Αυτές είναι και οι βασικές μας επιλογές για να κάνουμε μια γρήγορη βουτιά για δροσιά, τους καλοκαιρινούς μήνες.

Η Μάρπησσα είναι το επόμενο χωριό, χτισμένο σε απόσταση μόλις 2 χιλιομέτρων από τη θάλασσα και το επίνειό της, το Πίσω Λιβάδι. Η Μάρπησσα είναι από τα τουριστικά χωριά της Πάρου και ξεχωρίζει, εκτός από τη γραφικότητά των παλιών αιγαιοπελαγίτικων σπιτιών, και για τη νυχτερινή ζωή που προσφέρει το καλοκαίρι, στις ταβέρνες και τα μπαράκια στο Πίσω Λιβάδι. Χτισμένη κι αυτή αμφιθεατρικά σε έναν χαμηλό λόφο, προκαλεί για μία ακόμη πεζοπορική εμπειρία στα σοκάκια της για να δούμε από κοντά το Μουσείο Γλυπτών Περαντινού, τη μεγάλη εκκλησία της Μεταμόρφωσης, που είναι βυζαντινού ρυθμού και το μνημείο του Νικόλα Στέλλα, του παλικαριού που απαγχόνισαν οι Γερμανοί, στις 22 Μαϊου του 1944, σε ηλικία 23 ετών.

Από τα πλέον χαρακτηριστικά σημεία της Μάρπησσας και της Πάρου γενικά, είναι και η πλατεία με τους 4 ανεμόμυλους. Το σημείο αποτελεί την αφετηρία ενός, ακόμη, μονοπατιού που οδηγεί στο μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου. Το μοναστήρι είναι χτισμένο σε έναν καταπράσινο την Άνοιξη λόφο που λέγεται Κέφαλος, με μοναδική θέα προς τη θάλασσα, τις κοντινές παραλίες, τα γύρω νησιά (Ηρακλειά, Νάξος) και την ενδοχώρα και γι αυτό αξίζει πραγματικά να κάνουμε την διαδρομή έως εκεί, έστω και με το αυτοκίνητό. Αυτό που ελάχιστοι γνωρίζουν είναι ότι ο λόφος του Κέφαλου είναι, στην πραγματικότητα, ένα παλιό σβησμένο ηφαίστειο. Στον ίδιο αυτόν λόφο, ήταν, κάποτε, χτισμένο το ενετικό κάστρο του άρχοντα της Πάρου Σωμαρίπα. Καταστράφηκε, όμως, από τις ορδές του πειρατή Μπαρμαπρόσα, μετά το 1537, όταν και το κατέλαβε. Αν έχετε τη δυνατότητα να βρεθείτε στη Μάρπησσα το Πάσχα, θα βιώσετε την ιερή κατάνυξη, μέσα από την αναπαράσταση των Παθών τη Μεγάλη Παρασκευή και το Πασχαλινό γλέντι.

Με μια μικρή παράκαμψη, επιστρέφοντας προς την Μάρπησσα, μπορούμε να επισκεφτούμε το διπλανό χωριό, τα Μάρμαρα, που ονομάστηκε έτσι από τα κομμάτια μάρμαρου που βρέθηκαν εδώ και χρησιμοποιήθηκαν για τις κατασκευές των σπιτιών. Εδώ αξίζει να διαθέσουμε χρόνο για να δούμε τον Μύλο, τα παλιά αρχοντικά του χωριού, τον ναό του Ταξιάρχη και την Κοίμηση της Θεοτόκου, με τα τρία διαφορετικής τεχνοτροπίας καμπαναριά. Με τα Μάρμαρα ως αφετηρία, μπορούμε να φτάσουμε στις ανατολικές παραλίες του νησιού, τον Μώλο, τα Τσουκάλια και πολλές άλλες.

Επίνειο της Μάρπησσας είναι το τραγουδισμένο Πίσω Λιβάδι, που αποτελεί και τον τελικό προορισμό της εκδρομής μας. Εκεί θα φτάσουμε διανύοντας αυτά τα τελευταία δύο χιλιόμετρα από τη Μάρπησσα, περνώντας μέσα από δύο, ακόμη, μικρά πευκοδάση. Εδώ κι εκεί θα μας συντροφεύουν οι φραγκοσυκιές και μπροστά μας ο οικισμός με το μικρό λιμάνι (αφετηρία για μικρά πλοία που κάνουν δρομολόγια για τα κοντινά νησιά). Πλάι στο λιμανάκι με τις ταβέρνες και τα μπαρ, βρίσκεται η παραλία του Λογαρά, με χρυσή αμμουδιά και αρκετές σκιές για τους γρήγορους, στα μεγάλα αλμυρίκια στην πάνω πλευρά της. Αν, φτάνοντας ως εδώ, έχουμε ακόμη διάθεση για περιήγηση, μπορούμε να επισκεφτούμε την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Θαλασσίτη και να θαυμάσουμε τις παλιές αγιογραφίες.

Αρκετά μεγάλο χωριό, η Μάρπησσα αποτελεί καλή επιλογή για να βρείτε κατάλυμα που θα σας επιτρέψει να επισκεφτείτε χωρίς κόπο πολλές από τις όμορφες παραλίες της ανατολικής πλευράς, μαζί με το επίνειό της, το Πίσω Λιβάδι. Είναι χτισμένη αμφιθεατρικά σε μικρό ύψωμα και δίνει τη δυνατότητα για έναν, ακόμη, περίπατο σε γραφικά δρομάκια, με αιγαιοπελαγίτικη ατμόσφαιρα και πολλά παλιά σπίτια, που χρονολογούνται από τον 17ο και 18ο αιώνα.

Από τα αξιοθέατα της Μάρπησσας, ξεχωρίζουν το Μουσείο Γλυπτών Περαντινού, η μεγάλη βυζαντινή εκκλησία της Μεταμόρφωσης και το μνημείο του Νικόλα Στέλλα. Ο Στέλλας ήταν ένας 23χρονος νέος που πλήρωσε με τον θάνατο την αντίστασή του στους Γερμανούς κατακτητές, στις 22 Μαϊου του 1944. Αναζητήστε, μες στα στενά, το μικρό παρεκκλήσι του Ευαγγελισμού και μπείτε για να θαυμάσετε το ξυλόγλυπτο, επιχρυσωμένο τέμπλο και το καμπαναριό.

Από τις πλέον χαρακτηριστικές εικόνες της Πάρου είναι αυτή με τους τέσσερις ανεμόμυλους σε κεντρική πλατεία της Μάρπησσας. Από εδώ, ένα μονοπάτι οδηγεί στο μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου. Το μοναστήρι είναι χτισμένο στον λόφο Κέφαλο, απ' όπου η θέα προς τη θάλασσα και τα γύρω νησιά είναι από τις ομορφότερες της Πάρου. Ο λόφος του Κέφαλου είναι, στην πραγματικότητα, ένα παλιό σβησμένο ηφαίστειο. Στον ίδιο αυτόν λόφο, ήταν, κάποτε, χτισμένο το ενετικό κάστρο του άρχοντα της Πάρου Σομμαρίπα. Καταστράφηκε, όμως, από τις ορδές του πειρατή Μπαρμαπρόσα, μετά το 1537, όταν και το κατέλαβε.

Ιδιαίτερη εμπειρία είναι το Πάσχα στη Μάρπησσα, με την αναπαράσταση των Παθών τη Μεγάλη Παρασκευή και το Πασχαλινό γλέντι.